Trong tín ngưỡng, văn hóa của đồng bào dân tộc Thái, thổ cẩm truyền thống không chỉ có vai trò quan trọng trong đời sống, trong các nghi lễ dân gian, mà còn mang hồn cốt văn hóa dân tộc. Những sản phẩm dệt thổ cẩm gắn bó với mỗi người dân từ lúc sinh ra, đến lúc lập gia đình và những lúc cuối đời. Với mong muốn gì giữ và phát triển nghề dệt thổ cẩm trên mảnh đất biên giới Ia H'Drai, bà Lương Thị Hoa đã đưa khung cửi từ quê Nghệ An đến để dệt và truyền dạy cho nhiều người dân tại địa phương.

Hình ảnh những tấm thổ cẩm đã được dệt thành phẩm

Sinh ra và lớn lên tại bản Xiềng Tắm, xã Mỹ Lý, huyện Kỳ Sơn, tỉnh Nghệ An, ngay từ bé bà Lương Thị Hoa thường ngồi xem mẹ dệt vải, càng xem bà Hoa càng bị cuốn hút, từ đó tình yêu thổ cẩm cũng lớn dần.  Đến năm 10 tuổi, bà đã được mẹ dạy cho cách dệt vải thổ cẩm của dân tộc Thái để may trang phục cho bản thân và các thành viên trong gia đình.

Chia sẻ về nghề dệt, bà Lương Thị Hoa, Thôn 8, xã Ia Đal cho biết, ở quê cũ bà đã dệt được nhiều sản phẩm. Khi đến vùng đất Ia H’Drai, bà cảm thấy nhớ nghề và rất muốn dệt để truyền cho con cháu và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc mình nên đã đưa khung cửi từ quê vào để dệt và dạy cho con cháu.

Bà Lương Thị Hoa, Thôn 8, xã Ia Đal đang dệt vải

Khác với thổ cẩm của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên, tấm thổ cẩm của đồng bào dân tộc Thái luôn có màu xanh của cây cối, màu hồng, trắng, đỏ của hoa rừng, màu vàng rực rỡ của ánh nắng mặt trời. Tuy nhiên, ở mỗi độ tuổi, người phụ nữ lại khéo léo kết hợp các màu sắc với nhau để tạo ra những tấm vải thổ cẩm phù hợp. Nếu là cô gái Thái đang tuổi hẹn hò, yêu đương thì luôn chọn thổ cẩm gam màu sáng, thêu những hoa văn uốn lượn, bay bổng, thơ mộng, cuốn hút. Còn với các thế hệ bà, mẹ lớn tuổi thì lấy gam màu trầm làm chủ đạo, đường nét rắn rỏi và có sự chiêm nghiệm về cuộc sống.

Về họa tiết trong các tấm thổ cẩm, bà chia sẻ, những họa tiết như con hươu, con nai, hoa mặt trời… Là họa tiết truyền thống của dân tộc Thái. Qua quá trình dệt bà phối hợp các loại chỉ màu để tạo hoa văn trang trí, ngoài ra còn sáng tạo những hoa văn khác.

Nhờ tâm huyết của bà Hoa trong việc khôi phục lại nghề dệt thổ cẩm truyền, trong thôn nhiều bạn trẻ đến nhà tham gia học dệt. Từ việc học dệt vải, may và mặc đồ truyền thống, thế hệ trẻ càng thêm tự hào và quyết tâm gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc mình.

Em Kha Thị Ngân, đang được bà truyền dạy dệt thổ cẩm

Em Kha Thị Ngân, trường TH-THCS Hùng Vương cho biết, vào các dịp như: lễ như khai giảng, chào Cờ, ngày đại đoàn kết…. em được mặc trang phục dân tộc của mình. Em rất thích và tự hào khi được mặc chúng. Em cũng thích học dệt thổ cẩm vì đây là nghề truyền thống của dân tộc mình. Chia sẻ với chúng tôi, Ngân cho biết, mới đầu học dệt rất khó, nhất là cách kết hợp màu để tạo hoa văn trang trí, nhưng được bà chỉ dạy tận tình nên em cũng tự tin hơn trong việc học dệt vải. Em mong rằng trong thời gian tới chính quyền địa phương sẽ tạo điều kiện cho tổ chức lớp học dệt thổ cẩm để nhiều bạn trẻ biết đến hơn và lưu giữ nghề truyền thống của dân tộc mình.

Trang phục thổ cẩm truyền thống chỉ được bà con dùng chủ yếu trong ngày lễ, Tết. Muốn phát triển nghề dệt theo hướng hàng hóa bà Hoa tìm tòi nghiên cứu, sáng tạo mẫu, làm ra các sản phẩm có hoa văn, màu sắc độc đáo để có thể bán kiếm thêm thu nhập cho gia đình. Tuy nhiên, việc phát triển nghề dệt trên quê hương thứ hai Ia H'Drai vẫn còn gặp nhiều khó khăn.

Chia sẻ về những trăn trở đối với nghề dệt, bà Hoa nói: Trước đây, ông bà muốn dệt vải phải trồng bông, để có sợi kéo dệt thành quần áo, váy để mặc… Ngày nay, không trồng được bông nữa, phải ra chợ mua chỉ màu rất tốn kém. Vì vậy ít người học dệt.

Ngày nay, với sự đa dạng của các sản phẩm hàng hóa khác nhau, nhưng những sản phẩm được làm từ thổ cẩm với hoa văn truyền thống như khăn piêu, những chiếc đệm, những tấm rèm che… vẫn được đồng bào dân tộc Thái, xã Ia Đal giữ gìn phục vụ nhu cầu sinh hoạt của gia đình đồng thời giúp lưu giữ giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Do đó, cần được quan tâm phát triển hơn nữa thành sản phẩm du lịch tại địa phương.

Hình ảnh trang phục truyền thống được người dân mặc tại các ngày lễ, hội thi

“Để gìn giữ, phát huy nghề dệt truyền thống trên địa bàn, UBND xã sẽ triển khai một số giải pháp như: quy hoạch, xây dựng làng nghề dệt thổ cẩm của các dân tộc; đa dạng hóa các nguồn vốn, phương thức huy động vốn và cho vay hỗ trợ vốn cho các hộ trong làng nghề; phối hợp với các ban ngành mở các lớp đào tạo nghề, trong đó trú trọng nghề dệt thổ cẩm. Hỗ trợ làng nghề thông qua cung ứng nguyên vật liệu, trang thiết bị máy móc, liên kết tiêu thụ sản phẩm của làng nghề; cùng với đó tuyên truyền đến người dân việc mặc trang phục truyền thống của mình trong các hoạt động lễ hội, Tết, đó cũng là cách lan tỏa sản phẩm dệt thổ cẩm đến với cộng đồng”, bà Nguyễn Thị Thuận, Phó Chủ tịch UBND xã Ia Đal cho biết.

Nghề dệt trên địa bàn huyện Ia H’Drai là một nghề hoàn toàn mới và có tiềm năng. Với những tâm huyết của bà Lương Thị Hoa và chính quyền địa phương, hy vọng trong thời gian tới, thổ cẩm của dân tộc Thái sẽ được phát triển, trở thành một sản phẩm du lịch của địa phương.