Bằng sự nhiệt huyết và tình yêu đối với văn hóa truyền thống của dân tộc, nhiều phụ nữ dân tộc Thái (nhóm Thái Đen) ở thôn Ia Muung, xã Ia Dom, (huyện Ia H’Drai) vẫn đang duy trì nghề dệt thổ cẩm và làm các trang phục truyền thống, đồ dùng phục vụ sinh hoạt đời sống hằng ngày.

Sau nhiều năm định cư ở thôn Thanh Xuân (xã Đăk Ngọc, huyện Đăk Hà), đầu năm 2023, bà Vi Thị Dân (SN 1954, người Thái Đen) đến thôn Ia Muung- nơi có nhiều bà con người Thái Đen, để sinh sống. Khi đến nơi ở mới, bà Dân không quên đem theo bộ khung cửi dệt thổ cẩm của người Thái Đen mà bà đã gắn bó lâu nay.

Bà Dân có một niềm đam mê không bao giờ vơi cạn đối với dệt thổ cẩm, bởi nó đã “ăn vào máu thịt” của bà. Bà biết dệt thổ cẩm từ khi còn rất nhỏ. Khi có con, có cháu, những lúc rảnh rỗi, bà đều ngồi vào khung cửi, dệt những tấm màn vải thổ cẩm với đủ màu sắc và hoa văn tinh xảo.

Bà Dân cho biết, với người Thái Đen thì những tấm thổ cẩm do người phụ nữ dệt ra được xem là thước đo của sự khéo léo, óc thẩm mỹ của người dệt. Bởi, đó là vật liệu tạo nên những bộ trang phục truyền thống dành cho người phụ nữ, đàn ông người dân tộc Thái Đen hay những đồ dùng khác, như đệm ngồi, chăn, gối, địu trẻ em, khăn choàng, túi xách.

Bà Vi Thị Dân bên khung cửi dệt thổ cẩm. Ảnh: ĐT (Báo Kon Tum)

Bộ khung cửi dệt thổ cẩm được bà Dân đặt gần cầu thang trong ngôi nhà sàn. Những thanh gỗ thành phần chính của khung cửi, cây kiếm làm hoa văn và cây soi để luồn các cuộn chỉ màu đều đã cũ theo thời gian.

“Cách đây khoảng 8 năm, khi ở thôn Thanh Xuân, tôi còn nuôi tằm để lấy tơ. Sợi tơ tằm mềm, mịn và khi dệt không bị bạc màu. Bây giờ đã nhiều tuổi nên tôi không nuôi tằm để lấy tơ nữa, nhưng tôi vẫn còn giữ nồi kéo sợi tơ bằng đồng, nó là vật dụng được truyền qua nhiều thế hệ trong gia đình, chứa đựng nhiều kỷ niệm và là thứ tôi rất quý” - bà Dân chia sẻ.

Tiếp nối các thế hệ đi trước, bà Dân truyền dạy lại nghề dệt thổ cẩm cho con, cháu của mình. Bà cũng mặc trang phục truyền thống của phụ nữ Thái Đen mỗi ngày. Ngoài dệt thổ cẩm để làm trang phục cho các thành viên trong gia đình và làm các đồ dùng phục vụ sinh hoạt đời sống, bà Dân còn dệt thổ cẩm để bán.

Trong thôn Ia Muung, chị Lương Thị Nhung (SN 1982, người Thái Đen) - Chi hội trưởng Chi hội Phụ nữ thôn cũng là người đang duy trì nghề dệt thổ cẩm truyền thống.

Bên trong những ngôi nhà sàn của người Thái Đen ở Ia Muung đều có những đồ dùng làm từ thổ cẩm. Ảnh: ĐT (Báo Kon Tum)

Chị Nhung cho biết, từ khi lên 7 tuổi đã được mẹ truyền dạy ý nghĩa của thổ cẩm trong đời sống văn hóa của người Thái Đen và nhắc nhở việc dệt thổ cẩm truyền thống là một trong những công việc trong gia đình mà phụ nữ Thái Đen phải biết, là một trong những tiêu chí quan trọng để người xưa đánh giá sự đảm đang, khéo léo của phụ nữ. Ban đầu, chị được mẹ dạy cách dệt những tấm màn vải thổ cẩm màu trắng, khi đã dệt thông thạo, chị học dệt những tấm màn vải thổ cẩm có nhiều màu, có hoa văn, rồi sau đó, chị học cách làm gối, chăn mùa hè, chăn mùa đông, đệm ngồi, áo cóm, khăn piêu, váy dành cho phụ nữ.

“Phụ nữ Thái Đen trước khi cưới chồng đều phải tự tay dệt thổ cẩm, làm những bộ trang phục cho bản thân để mặc vào ngày cưới và làm các vật dụng như gối, chăn, đệm ngồi để phục vụ sinh hoạt đời sống gia đình. Ngoài ra, phụ nữ Thái Đen còn phải chuẩn bị quà là trang phục, đồ dùng được làm bằng thổ cẩm để tặng cho bố mẹ và người thân ruột thịt bên nhà chồng. Khi phụ nữ Thái Đen có con trai đi lấy vợ, người mẹ cũng có sính lễ là trang sức và trang phục, các đồ dùng làm bằng thổ cẩm cho con dâu” - chị Nhung giới thiệu.

Chi hội phụ nữ thôn Ia Muung có 62 hội viên, trong đó, hội viên người Thái Đen chiếm tỷ lệ 45% (còn lại dân tộc Mường, Dao). Đối với hội viên phụ nữ người dân tộc Thái Đen, từ khi di cư đến thôn Ia Muung sinh sống và lập nghiệp, mọi người đều gìn giữ bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc, trong đó có nghề dệt thổ cẩm. Đến thôn Ia Muung, chúng ta thường bắt gặp hình ảnh người phụ nữ Thái Đen mặc váy truyền thống của dân tộc ngồi bên khung cửi dệt thổ cẩm.

“Một số hội viên phụ nữ người Thái Đen tiêu biểu, đang còn duy trì nghề dệt thổ cẩm, như Ngân Thị Mai, Lò Thị Tế, Lữ Thị Thu, Phạm Thị Hậu, Vi Thị Xoan. Họ đều là những nghệ nhân có đôi bàn tay khéo léo và có nhiều đóng góp cho việc bảo tồn và phát huy nghề dệt thổ cẩm truyền thống trong cộng đồng người Thái Đen ở Ia Muung” - chị Nhung nói.

Bằng sự nỗ lực của các hội viên phụ nữ, hiện nay, bên trong những ngôi nhà sàn của người Thái Đen ở Ia Muung đều có những đồ dùng làm từ thổ cẩm và vào những ngày lễ, sự kiện văn hoá, mỗi dịp quan trọng, các thành viên trong gia đình từ trẻ đến già, nam và nữ đều mặc trang phục truyền thống của dân tộc. Nhờ vậy, đã tạo nên nét đẹp và đa dạng bản sắc văn hóa dân tộc cho vùng đất Ia Muung.